Tersine mühendislik:

[salim ALTIN]

Doç. Dr. Türkay Dereli, dereli@gantep.edu.tr
Doç. Dr. Adil Baykasoğlu, baykasoglu@gantep.edu.tr
Gaziantep Üniv., Endüstri Müh. Böl.
Nisan 2005*
Günümüz global rekabet ortamı, üreticilerin ürünlerini tüketicilere daha kaliteli, daha ucuz ve daha çabuk ulaştırmasını bir zorunluluk haline getirmiştir. Bu zorunluluğu avantaja dönüştürmek isteyen işletmelerin, ürün geliştirme zamanını (Product Development Time) en aza indirgemesi gerekmektedir. Otoinşa ya da bir başka deyişle Hızlı Prototipleme (Rapid Prototyping) teknikleri ile birlikte TERSİNE MÜHENDİSLİK (Reverse Engineering) yaklaşımı, ürün geliştirme zamanının azaltılması için işletmelere mükemmel Bileşik Mühendislik (Eşzamanlı Mühendislik) (Concurrent/Simultaneous Engineering) fırsatları sunar. Bu makalede, kısaca bir tanımı verildikten sonra, tesine mühendislikte kullanılan yöntem ve teknikler, yazılım ve donanımlar tanıtılmıştır. Ayrıca, tesine mühendislik yaklaşımının ürün tasarımındaki yeri, önemi ve potansiyel uygulamalarından örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tersine Mühendislik, Ürün Tasarımı, Hızlı Prototipleme, Koordinat Ölçüm Sistemleri, Tarama (Scanning), Sayısallaştırma (Digitization), Bilgisayar Görüş Sistemleri (Computer Vision Systems), Bileşik Mühendislik (Concurrent Engineering).

GİRİŞ

Günümüzde müşteriler daha kişisel ve daha özelleştirilmiş ürünler talep etmektedir. Müşteri ihtiyaçlarındaki bu belirsizlik ve değişkenlik, rekabet güçlerini artırmak isteyen bir çok işletmeyi yeni üretim ve pazarlama stratejileri uygulamaya zorlamaktadır. Bu işletmeler, müşteri ihtiyaçlarını tatmin ederek kâr elde etmek amacıyla geniş bir ürün yelpazesiyle pazara hakim olmaya çalışmanın yanı sıra, pazara sürekli yeni ürünler sunmaktadır. Sunulan bu ürünlerin kaliteli olması ve pazardaki yerlerini en kısa zamanda alması ise işletmelere rekabet açısından büyük avantajlar sağlamaktadır. Bu koşullar altında varlıklarını sürdürmeye çalışan işletmeler, pazara küçük partiler halinde, özelleştirilmiş, çok kaliteli ürünleri düşük maliyetler ile sunmayı hedeflemektedir. Bu hedefi gerçekleştirmek kolay olmadığı gibi, bu iş için işletmelerin kitlesel üretim ve yalın üretimden çok daha güçlü olan çevik, tepkisel ve bileşik üretim/yönetim felsefelerine ihtiyaçları vardır. Bu yüzden son zamanlarda üretim dünyasında, müşteri isteklerine ve önceden kestirilemeyen pazar değişikliklerine çok çabuk uyum sağlayabilecek; çevik, tepkisel ve esnek üretim ve yönetim stratejileri, yöntemleri ve paradigmaları öne çıkmış bulunmaktadır. Tasarımdan üretime ve üretimden de pazarlamaya değin akıp giden tüm süreçlerin her zaman başlangıç noktası olması nedeniyle, "ürün tasarımı ve geliştirilmesi" alt süreci performansının tüm bu modern yöntemlerin başarılarında en büyük rolü oynadığı anlaşılmış bulunmaktadır. Ürün geliştirme zamanının azaltılması; esnekliğin, çabukluğun, çevikliğin ve tepkiselliğin bir ön şartı durumuna gelmiştir.




TERSİNE MÜHENDİSLİK (Reverse Engineering) yaklaşımı, ürün geliştirme zamanının azaltılması için işletmelere mükemmel bileşik (eş zamanlı) mühendislik (concurrent/simultaneous engineering) fırsatları sunar. Tesine mühendisliğin temel uygulamaları şu şekilde sıralanabilir;

Yeni bir parçanın tasarımı,
Var olan bir parçanın kopyalanması,
Yıpranmış veya hasar görmüş parçaların kurtarılması, düzeltilmesi ve yeniden tasarlanması
Model hassasiyetinin ve doğruluğunun geliştirilmesi,
Numerik modellerin denetlenmesi.
Kavramsal tasarım ile başlayan geleneksel (Düz) mühendislik sürecinin aksine, Tersine Mühendislik (Reverse Engineering) sürecinde ürün tasarımına, gerçekte var olan bir modelin şekil bilgisinin elde edilmesi ile başlanır. Serbest ve karmaşık yüzeylere sahip olan gerçek parçaların geometrik bilgisinin elde edilmesi tesine mühendisliğin en önemli aşamalarından biridir. Yeniden yapılandırılacak parça modelinin kalitesi, başlangıç modelinin üzerine ölçülen noktaların sayısına, ölçüm tipine ve doğruluğuna, ve ölçüm tekniğine (cihazın cinsi vb) bağlı olarak değişebilir.

Aşağıdaki bölümlerde, mühendislik ve ürün tasarımı dünyasının, TERSİNE MÜHENDİSLİK penceresinden bir fotoğrafı sunulacak, ana elemanları tanıtılacak ve problemleri masaya yatırılacaktır.

[salim ALTIN]

BİLEŞİK MÜHENDİSLİK VE ÜRÜN TASARIMI TEKNOLOJİLERİ

Bileşik (Eşzamanlı) Mühendislik, çeşitli mühendislik süreçlerinin, geleneksel üretim anlayışından farklı olarak, işlemlerin sırayla yapılması yerine, adından da anlaşılacağı gibi, aynı anda, yani eşzamanlı olarak yapılması esasına dayanır. Tüm tasarım aşamaları, üretimin fonksiyonel bir eniyileme elemanı konumundadır. Bu yöntem sayesinde, tasarımcılar ürünün erken üretim aşamalarında görünüş, tasarım ve üretim durumunu göz önünde tutma imkanı bulurlar. Yani tasarım sürecinde tüm mühendislik çalışmalarını aynı anda ve etkili bir şekilde yürütebilirler. Amerikan Savunma Enstitüsü eşzamanlı mühendisliği şöyle tanımlar:

"Ürünlerin eşzamanlı ve entegre üretimi sırasında ilgili işlemleri, üretimi ve üretim sonrasında servisi sağlayan bir disiplin."

Bu yaklaşım üretimin her aşamasındaki çalışanları, üretim zincirinin diğer birimlerinin dışında tutmak yerine; kalite, maliyet ve müşteri istekleri unsurlarının tamamını göz önünde tutmaya yönlendirir. Bu üretim felsefesinin en büyük avantajı, problemleri en aza indirmesidir. Tasarım aşamasında eşzamanlı mühendislik prensipleriyle çalışmak, üretilebilirliğe (prodüktivite) katkıda bulunur ve maliyetleri düşürür. Amerika, Avrupa ve Japonya'da yapılan son çalışmalar, fabrikadaki tasarım uygulamaları, araştırma-geliştirme ve üretim zincirinin servis evreleriyle birleştirilmesine yöneliktir. Yani, eşzamanlı mühendisliğin temel mantığı olan "tasarım işlemleri ile üretim planlarını aynı anda uygulama" ilkesi ile, müşteriye yönelik servis imkanını bağlama, amacı güdülmektedir.
Genel bir tanımla mühendislik, "Bir şeyin nasıl doğru bir yöntemle yapılabileceğini öğreten ve bütünsel düşünmeyi sağlayan düşünme sistemi" şeklinde tanımlanır ise, eşzamanlı mühendisliğin tasarım ve üretim elemanlarının aynı anda çalıştıkları etkili bir yöntem olduğu rahatlıkla söylenebilir.



Eş zamanlı üretim felsefesinde genellikle şöyle bir işlem sırası vardır. Başta ihtiyaçlar temin edilir, ürün özellikleri belirlenir ve tasarım mühendisleri üç boyutlu çalışmalara başlar. Hızlı prototipleme teknolojisi de kullanılarak test için prototipler üretilir, istenilen seviyeye ulaşılınca en son tasarım şekliyle üretim yapılır. Bu aşamada prototiplerin uygun olup olmadığına üretim mühendisleri karar verir. Bilinen bir gerçek şudur ki, üretim; analizler, temel araştırma işlemleri, kontrollü deneyler, cesur kararlar ve birimler arasında iletişimi gerektiren zor bir süreçtir. Bu süreç ancak birkaç şekilde başarıyla tamamlanabilir. Bu başarı ne tasarım ve üretim birimlerinin sorumluluğu tek başına alması; ne de faaliyetlerini birbirlerinin prensiplerine göre yürütmesi ile kazanılabilir. Başarıya en yakın yol ise; birimlerin üretim sürecinde, etkili bir takım çalışması ile oluşturdukları üretim mantığıyla gidilecektir.

Eşzamanlı mühendislik sistemi, üretim için birimlerin kararlarıyla birlikte beklentilerinin sentezini de ister. Tasarım elemanlarının amaçları üründen bekleneni veren fonksiyonelliği sağlayan özellikleri geliştirmektir. Üretim birimleri ise yapılan prototipin özelliklerinde üretim için çalışırlar. Bununla beraber üretim safhasında ki uygulamalar, her iki birimin ortak kararıyla alınır.

Özet olarak, eşzamanlı mühendislik, ürün henüz tasarım aşamasında iken devreye girerek üretim problemlerini çözmek, ürün geliştirme ve üretim süresini kısaltmaya yönelik bir üretim felsefesidir. Bu disiplinde iki ana senaryo olduğunu düşünebiliriz. Biri, ürün oluşturmak için yeni üretim sistemi planlamak, diğeri ise üretim sistemi oluşturmak için bir ürünü tasarlamaktır. Fakat her iki yaklaşım da ürün ve üretim sistemi arasındaki karşılıklı ve eşzamanlı araştırma-geliştirme mantığına dayanır.

Ürün tasarımı aşamasında, ürün fikrini somutlaştırmak için birçok teknik uygulanabilir. Planlanan ürün her açıdan tasarlanır ve ileride oluşabilecek muhtemel tasarım hatalarının önüne geçilmeye çalışılır. Böylece hatalı ürün üretilmesi daha tasarım aşamasında engellenir. Ürün tasarımı için, Tesine Mühendislik teknolojileri kullanılabilir, Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT) yazılımlarıyla bilgisayar ortamında görsel olarak çalışmalar yapılabilir ve Bilgisayar Destekli Üretim (BDÜ) teknolojisi sayesinde ürün verileri doğrudan üretim ortamına aktarılabilir. Mevcut BDT bilgisinden yararlanarak Hızlı Prototipleme ile kısa zaman içerisinde ürünün üç boyutlu modelleri elde edilebilir. Bu şekilde tasarım daha görsel bir hale getirilir ve ürünün tasarımında yapılan hataların daha kolay farkına varılabilir. Bilgisayar Destekli Mühendislik (BDM) teknolojileri ile üretim ve üretim süreçleri benzeştirilerek (simülasyon) üretim esnasında karşılaşılabilecek problemler önceden kestirilebilir.

Bir diğer eşzamanlı mühendislik yaklaşımı olan X için Tasarım (Design for X) kullanılarak yeni ürün geliştirme süreciyle ilgili üretilebilirlik, test, servis yeteneği vb. kavramlar tasarımda ön plana çıkarılabilir. Taguchi'nin Gürbüz Tasarımı (Robust Design) yaklaşımı kullanılarak ürün veya üretim süreci en-iyilenebilir veya Modüler Tasarım ile karmaşık ürünler birbirinden bağımsız bileşenler olarak tasarlanabilir. Bunların yanı sıra, Tasarım Hata Türleri ve Etkileri Analizi (Failure Mode and Effect Analysis) kullanılarak tasarımdaki muhtemel hatalar bulunabilir ve hataların nedenlerini ortadan kaldırmak için yapılması gereken önleyici faaliyetlerin tespit edilmesi sağlanabilir. Değer Analizi (Value Analysis) kullanılarak ürünün kendinden bekleneni düşük maliyetle yapmasını sağlayacak malzeme, imal teknikleri ve üretim süreçleri bulunabilir ve tasarımdaki gereksiz unsurlar bu şekilde elenebilir.

Bütün bu yöntemler ile birlikte, Dağıtık Yapay Zeka Uygulamaları ile karmaşık ve dinamik tasarımlar birbirleriyle etkileşimli ajanlar kullanılarak oluşturulabilir. Burada, her ajan tasarımda üstüne düşeni yapar ve tasarımcıyı optimum tasarıma götürebilir. Tasarım ve üretim arasında çok güçlü bir entegrasyon aracı ve ortak dil olan STEP standardı ise bütün tasarımların ortak bir dille ifade edilmesine olanak sağladığı için ürün tasarımının vazgeçilmezleri arasındaki yerini her geçen gün daha da sağlamlaştırmaktadır.

Günümüz üretim dünyasının yükselen bir değeri olan EŞZAMANLI MÜHENDİSLİK felsefesi çerçevesinde kullanılan ve yukarıda bir kısmına değinilen onlarca yöntem ve teknoloji içerisinde tasarlanan modellerin görselleştirilmesi ve ön modellerini elde edilmesi büyük bir önem arz eder. Bunu sağlayan yetenekleri tasarımcılara sunan TERSİNE MÜHENDİSLİK ve ilgili teknolojilerinin doğru anlaşılması ve kullanılması, tasarımcıların eline bir yol haritası verilmesi gereklidir. Bu makalenin sonraki bölümleri, projektörleri TERSİNE MÜHENDİSLİK üzerine çevirmektedir.

[salim ALTIN]

TERSİNE MÜHENDİSLİĞE KUŞ BAKIŞI

"Tersine Mühendislik" terimi kolaylıkla anlaşılan anlamlara sahip değildir ve çoğu kez karıştırılır. Örneğin, donanım tersine mühendisliği, bilgisayar parçalarının de-montaj yapılarak nasıl çalıştığını öğrenilmesi ve aynılarının yapılması amacıyla kullanılmaktadır. Yazılım tersine mühendisliği ise, bir programın kodlarını çözmek ve programın bazı kısımlarını kopyalamak, programın lisans kodlarını kırmak gibi yasal olmayan amaçlarla da kullanılmaktadır. Bu işlemler pek çok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de yasal değildir ve "fikir ve sanat eserlerinin korunması" ile ilgili kanunlar uygulamadaki sorunlarıyla birlikte yürürlüktedir.

"Tersine Mühendislik" bir makineyi veya nesneyi, kopyalamak veya geliştirmek amacıyla veya çalışma prensibini belirlemek amacıyla parçalara ayırmak olarak da tarif edilmektedir. Bu tarif, özde yanlış olmamakla birlikte eksiktir. Örneğin otomobil endüstrisindeki bir firmanın, rakip firmanın otomobilini alıp bunu parçalara ayırması, daha sonra her bir parçayı inceleyip test ederek, kendi otomobilini geliştirmek için bu parçalardan faydalanması tersine mühendisliktir ve yasal olabilir. Ancak, parçaların aynı prensip ve yöntemler kullanılarak taklit edilmesi etik olmadığı gibi, eğer rakip firma tarafından patent ile korunmuş ise hırsızlıkla eş değerdir. Bu nedenle, NEDEN-SONUÇ ilişkisinin çok iyi kurulması gereklidir.

Vaktiyle ülkemizde takım tezgahları üreten bir fabrika, Uzakdoğu'dan getirdiği bir bilgisayar kontrollü (CNC) torna tezgahını en küçük parçasına kadar sökmüş ve taklit etmeye çalışmıştı. Ancak sonuç hüsran oldu. Taklit etmeye çalıştıkları tezgahı geliştirmek şöyle dursun, taklit bile edememişler ve iflasın eşiğine doğru sürüklenmişlerdi. Bu sonuç, bu yaklaşımın tek başına yeterli olmadığını, modern teknoloji ve bütünleşik imalat felsefesi olmadan başarıya ulaşılamayacağının bir örneği olarak tarih sayfalarındaki yerini almıştır. Siz bir makinenin, tenekelerinin ve dişlilerinin aynısını yapabilirsiniz, ama Murat 124 şasine Mercedes motoru koyamazsınız. Oysa, CNC tezgahların mekanik aksamın dışında bir de kontrol üniteleri vardır. Bedenlerin yanında bir de ruhlar vardır. O ruhu veremezseniz, beden hareketsiz bir kütleden ibaret kalır.

 

Bizim asıl üzerinde durduğumuz "Tersine Mühendislik", var olan bir nesnenin tasarım bilgilerinin bulunmadığı durumlarda, nesneyi yeniden üretebilmek veya geliştirebilmek amacıyla, ürünün üç boyutlu uzayda sayısal tasarım bilgilerinin elde edilmesidir. Bu yönüyle, TERSİNE MÜHENDİSLİK uygulamalarının en önemli elemanları şunlardır,

Sayısallaştırıcı/ tarayıcılar
Otoinşa (Hızlı prototipleme) makineleri
Tesine mühendislik yazılımları

[salim ALTIN]

SAYISALLAŞTIRMA VE TERSİNE MÜHENDİSLİK

Nesnelerin üç boyutlu ölçümleri kalite kontrol uygulamaları için vazgeçilmez bir unsurdur. Parça üzerindeki unsurların paralelliği, dikliği ve boyutsal toleranslarının doğruluğunun kontrol edilmesi bu uygulamalar içerisinde yer alır. Bununla birlikte, bu uygulamalar genellikle geleneksel üretim sürecinin bir parçası olarak ortaya çıkar. TERSİNE MÜHENDİSLİK ise bunun bir adım ötesidir. Aynı cihazlar üzerinde, sadece ÖLÇÜM değil, tarama ve sayısallaştırma da yapılabilir. Tersine Mühendislik'te ölçüm ve sayısallaştırma/tarama uygulamaları içerisine kullanılan cihazları (koordinat ölçme makineleri, sayısallaştırıcı/tarayıcılar vb.) iki ana grupta toplamak mümkündür;

Temas ederek (Problu) ölçüm ve sayısallaştırma/tarama yapan cihazlar
Temas etmeden ölçüm ve sayısallaştırma/tarama yapan cihazlar
Lazerli
Kameralı (Topometrik Görüş) sistemleri
Problu ölçüm cihazlarında, ölçüm kolunun üzerinde elmas sertliğinde bir küre mevcuttur. Bu küre parçanın yüzeyinde, koordinatları belirlenmesi istenen noktaya değdiği anda, kolun üzerindeki koordinat belirleyici sistemi ile, parçanın o noktadaki konumu, iş parçasının geometrik ve boyutsal verileri üç boyutlu uzayda (x, y, z) elde edilmekte ve cihazın üzerinde bulunan bilgisayara aktarılır. Problu sistemin dezavantajı, ölçüm alınabilmesi için probun yüzeye değme zorunluluğunun olmasıdır. Bu zorunluluk parçanın karmaşık şekilli olması durumunda, istenen değerlerin alınamaması sonucunu doğurabilir.

 

Lazerli sistemlerde, ölçüm/sayısallaştırma/tarama bir lazer hüzmesi kullanılarak gerçekleştirilir. Parçanın ölçüm yapılmak istenen bölgelerine yollanan lazer ışını, kaynaktan gidiş ve dönüş zamanının, ışının hızıyla çarpılması sonucu otomatik olarak hesaplanır. Koordinatlar yine kolun üzerindeki bir adım koordinat belirleyici sayesinde alınır. Lazerin doğrusal hareket ettiği dikkate alındığında düz-yüzey tabir edilen yumuşak yüzeyli (Arabaların kaportaları vb.) yüzeyler için oldukça idealdir. Ancak, karmaşık parçalar için, önerilen bir sistem değildir. Bunun nedeni ise lazer ışınının geri dönmesini söz konusu olamayacağı karmaşık şekilli ve içsel (delik içerinde) unsurları bulunan nesnelerin katı modelinin oluşturulması ya da ölçümlerinin yapılmasında neden olduğu zorluktur. Bu sistemde veri toplanması, ilerleyen bir lazer ışınının, kusursuz üçgen tekniği olarak adlandırılan bir yöntem ile geri dönmesi sayesinde sağlanabilir.

Topometrik (Kameralı) ölçüm/sayısallaştırma/tarama sistemlerinde, bir üç-ayağın üzerine sabitlenmiş olan ölçüm/sayısallaştırma/tarama kafası, hedef parçanın yaklaşık 70-100 cm kadar ön tarafında tutulur. Ölçüm/sayısallaştırma/tarama sırasında parçanın yüzeyine kenar oluşumlarının izdüşümlerinin yansıması sağlanır ve bu izdüşümler, ölçüm kafası içerisine sabitlenmiş olan bir kamera tarafından kaydedilir. Dijital görüntü işlemcisinin yardımıyla üç boyutlu koordinatlar yüksek bir hassasiyetle hesaplanır. Nesnenin tamamının sayısallaştırılması/taranması, birçok ayrı ölçümlerin bir araya getirilmesi ile oluşur ve bazen birden fazla görüş açısı veya bir başka deyişle kamera kullanılması gerekebilir. Günümüzde, computer-vision yazılım ve donanım teknolojisinin gelişimi zor (free form veya sculptred surfaces) yüzey ve unsurlara sahip nesnelerin modellerinin oluşturulmasını mümkün kılmaktadır.

İş parçasına temas etmeden çalışan algılayıcılarla ölçüm/sayısallaştırma/tarama işlemi uzaktan çok kısa bir sürede tamamlanabildiği halde, mekanik problar gibi iş parçasına temas eden algılayıcılar kullanıldığında işleme çevrimi durdurulup pozisyonlama yapılması gerektiğinden, ihmal edilemeyecek bir zaman kaybına neden olunmaktadır. Fiyat bakımından incelendiğinde, iş parçasına temas etmeyen algılayıcıların diğerlerine göre oldukça ucuz olduğu görülecektir.

Temaslı/temassız sistemlerin hepsi de temelde aynı prensiple çalışırlar. Hedef bir NOKTA BULUTU elde etmektir. Daha sonra bu nokta bulutu uygun yazılımlar ile birlikte anlamlandırılır, uygun yüzeyler türetilir ve Bilgisayar Destekli Tasarım ve İmalat (BDT/BDÜ) süreçlerinde kullanılabilecek uygun bir formata dönüştürülür. Böylelikle nesnenin model verileri bilgisayar üzerine aktarılmış olur. Elde edilen yüzey veya katı model üzerinde istenilen değişiklik veya geliştirmeler yapılabilir. Model son halini aldıktan sonra, modelin üretimi için gerekli takım yolları ve CNC parça programı elde edilebilir. Ancak, bu son işlemden önce bilgisayar üzerindeki modellerin OTOİNŞA (HIZLI PROTOTİPLEME) makineleri ile ön-gerçek modellerinin oluşturulması önerilir

[salim ALTIN]

TERSİNE MÜHENDİSLİK İÇİN KULLANILAN YAZILIMLAR

Tersine Mühendislik, aslında ülkemizde yıllardır uygulanan bir yöntemdir. Ancak bugüne kadar körü-körüne ve tamamen insan gücü ve beyninin bazı kabiliyetlerine dayanarak yapılan uygulamalarda, uygun tesine mühendislik yazılımlarının kullanılması da zorunlu hale gelmeye başlamıştır. Piyasada bazı güçlü-ticari tesine mühendislik yazılımları bulmak mümkündür. CappsNT, Geomagic Studio, RapidForm, CopyCAD, Imageware ve CATIA bunlardan bazıları olup, Tesine Mühendislik ve kitlesel özel üretim konusunda Dünya'nın en çok tavsiye edilen yazılım paketleri arasındadır. Bu yazılımlar ile fiziksel bir nesnenin üç boyutlu tarama verisi işlenerek üretim için gerekli yüksek hassasiyet ve kalitede BDT modeli elde edilebilir. Yazılımlar, ayrıca daha ileri düzeyde çözümler elde etmek için sayısallaştırma sistemleri ile birlikte kullanılabilir.



Üç boyutlu tarama ve algılama cihazları ile elde edilen NOKTA BULUTLARI, bu yazılımlar ile birlikte anlamlandırılır; taranmış nokta verilerden aralıksız üçgen hücrelerden oluşan modeller elde edilir (triangulation/polygonisation) ve daha sonra uygun yüzeyler giydirilir. Doğrulama aşamasından sonra, BDT/BDÜ süreçlerinde kullanılabilecek uygun bir formatta kaydedilir.

[salim ALTIN]

HIZLI PROTOTİPLEME TEKNOLOJİSİNDE SON DURUM

Üç boyutlu yazıcı/model makineleri günümüzde HIZLI PROTOTİPLEME (Rapid Prototyping) makinesi olarak da adlandırılmaktadır. Hızlı prototipleme makineleri TERSİNE MÜHENDİSLİĞİN olmazsa olmazlarından sayılabilir. Bu makineler üzerinde üç boyutlu nesneler elde edilmekte olup, bunlar yeni ürün geliştirme (YÜG) süreçlerinde kullanılmaktadır. Ancak, normal yazıcılardan farklı olarak, Dünyada bu cihazları üreten belli başlı birkaç firma bulunmaktadır; 3D Systems, Stratasys, Z Corp. vb. gibi.

Bu firmaların ürettiği makinelerin en iyisi şudur ya da en kötüsü budur demek mümkün değildir. Her bir makinenin (teknolojinin) kendine has avantajları ya da dezavantajları bulunabilir. Fiyat-performans ilişkisi, bütçe olanakları ve makinenin kullanım amacı göz önünde bulundurularak optimum bir seçim yapılması gerekir. Yukarıda adı geçen firmaların her biri farklı teknolojileri kullanan Üç Boyutlu Yazıcı/Model makineleri üretmektedir.

Örneğin, Stratasys firması, FDM (Fused Deposition Modelling) metodu ile üretim yapan ve ABS malzemelerden modeller üretebilen makineleri üretmektedir. Bu makinenin sarf malzeme fiyatları diğer makinelerinki ile karşılaştırıldığında daha pahalıdır. Bu da model fiyatlarına yansımaktadır. Ancak, hassas modeller bu makine ile rahatlıkla üretebilmektedir, ancak model üretebilmek için zaman gereksinimi hayli fazladır. Destek malzemelerinin çıkarılması zaman almakta ve çevreye zararlı kimyasal kullanımı gerektirmektedir. Z Corp. firması ise, püskürtme (jet) teknolojisi ile üretim yapabilen, normal hassasiyetteki modelleri, kısa bir sürede ve destek malzemesi kullanmadan yapabilen 3 Boyutlu Yazıcı/Model makineleri üretmektedir.

Bu makineler, plaster, elastik malzeme, hassas döküm malzemesi, nişasta bazlı malzemeler, seramik, ABS vb gibi çok çeşitli malzemelerden modeller oluşturabilmektedir. Kullandığı hammaddelerin içersisinde mm3 fiyatı çok uygun olan malzemeler de mevcuttur. Bu yüzden, özellikle öğrencilerin, bilgisayarda çizdikleri modelleri görsel olarak üretmeleri söz konusu olduğunda, bu büyük bir maliyet avantajı sağlamaktadır. Eğitimde kullanımının yanı sıra, sanayi'de de başarılı uygulamaları mevcuttur. Hızlı prototipleme teknolojisine yatırım yapmak isteyen işletmeler, kendi gereksinimlerini göz önünde bulundurarak bir seçim yapmak zorundadır.

[salim ALTIN]

ENİSRET KİLSİDNEHÜM… Nam-ı diğer veya düz okunursa: Tersine Mühendislik…
Öyle ters ve esnek ki, tanımı bile insandan insana, şirketten şirkete, WEB sayfasından WEB sayfasına, makaleden makaleye değişebiliyor. Ne tarafa çekersen oraya gidiyor. İşte bazıları:

Tersine Mühendislik - Reverse Engineering (Modelden NC Program Oluşturmak)
Reverse Engineering is a technology developed by Fleming Software to convert old sheet metal NC programs into part geometry in DXF format. These may then be imported into any CAD for modification, or CAM system for re-programming.
Reverse Engineeering is a powerful tool of Concurrent Engineeing (Tesine Mühendislik Eş Zamanlı Mühendisliğin en güçlü araçlarından biridir)
Şunu da burada belirtmekte fayda var ki, biz dünyadaki mevcut PATENT ve LİSANS müessesesinin iyi işleyen ve adaletli bir mekanizma olduğuna inanmıyoruz. Öncelikle, patentleme süreçlerinin çok uzun olması bir yana patentleme için istenen ücretlerin yüksekliği, insanları canından bezdirmiş durumdadır. Üstelik, mevcut dünya patentleme mekanizması sanılanın aksine çok basit ve ciddi olmayan yöntemlerle yürütülmektedir. Çok önemli bir buluş için bile iki-üç sayfalık, ayrıntı ve detay içermeyen evrak istenmekte, görsellikten uzak ve kelime oyunlarına dayalı bir araştırma ve karşılaştırma sistemi ile sonradan büyük anlaşmazlıklara ve paraya dönüşebilecek patentler verile gelmektedir. "Erken başvuran alır, ilk gelen oturur, ilk vuran avcıdır…" anlayışlarıyla bir yere varılamayacağı açıktır. Daha dün, Karaman'da yeni açılan bir fabrikanın ÜLKER'in o meşhur TAÇ krakerinin isim hakkına sahip çıktığı ve kullandığı, ÜLKER firmasının ise yirmi senedir bu ürünü yalnızca kendisi üretmesine rağmen mamulün ismini değiştirmek zorunda kaldığı, henüz hafızalardan silinmemiştir. Oysa, gerçek hak, hukuk ve adalet uygulansaydı, böyle mi olması gerekirdi. Karaman'daki yeni kurulan bir bisküvi fabrikası ÜLKER'in gafletinden yararlanmış ve kanunlar ve PATENT HAKLARI (!) buna müsaade etmiştir. Ancak, o fabrikanın artık şu günlerde ÜLKER'e satıldığı ve/veya ÜLKER'e fason üretim yaptığı da konuşulmaktadır. Buradan, şu sonucu rahatlıkla çıkarabiliriz… Ar-Ge olmadan, yenilikçilik olmadan, cingözlük yapmakla, taklitçilikle bir yere kadar… Sonrası meçhul… O yüzden TERSİNE MÜHENDİSLİK ile Ar-Ge arasındaki dengenin çok iyi kurulması gerekir.

Dünya patent mekanizmasını bir SÖMÜRÜ ARACI olarak kullananlara karşı kullanılabilecek iki yöntem var… Bunlardan birincisi, Ar-Ge… Bu şimdilik zor gözüküyor. Çünkü Ar-Ge'ye ayıracak bütçemiz yok… O zaman tek yol kalıyor… TRIZ destekli TERSİNE MÜHENDİSLİK… TRIZ ile patentleri kırmak, boyunduruklardan ve prangalardan kurtulmak çok kolay… (Ayrıntılı bilgi için, bakınız: S. Kapucu, A. Baykasoğlu, T. Dereli

[salim ALTIN]

TRIZ

TRIZ; Yenilikçi, Problem Çözme Teorisidir. Rusça'daki orijinal isminin kısaltılmışıdır.
Metodoloji, 1946 yılında ilk kez G. Altshuller tarafından eski Sovyetler Birliğinde geliştirilmiştir.
Soğuk savaşın sona ermesiyle birlikte, ABD, Japonya ve Avrupa'da tanınmaya ve kullanılmaya başlanmıştır.
Teknolojik Ar-Ge'de yaratıcılığı destekler.
Yenilikçi teknolojilerin incelenmesinden çıkarılan "Buluş Prensiplerini" temel almaktadır.
Probleminizi çözerken, tüm dünya bilim ve teknolojisinin girdilerini kullanabilme imkanı sağlar.
Ticari değeri olan yenilikler yapmaya yönlendirir.
Mekanik, kimya, elektrik ve diğer alanlarda yenilikler için kullanılabilmektedir.
Başta Japonya, Singapur, Güney Kore, Tayvan ve Çin olmak üzere birçok Uzak Doğu ülkesinin TERSİNE MÜHENDİSLİK uygulamaları ile büyük mesafeler kat ettiği düşünüldüğünde, bu uygulamanın özellikle, var olan silâh sistemleri ve bunlara ait destek teçhizatlarının parçalarını imal eden savunma endüstrisi kuruluşları için gerekli olduğu düşünülmektedir. Türk Silahlı Kuvvetleri envanterinde bulunan ve değeri milyarlarca dolarla ölçülebilen yüksek teknolojik sistemlerin bakım, onarım ve modernizasyonu, bu konularda bilgi birikimi ve TERSİNE MÜHENDİSLİK kanalıyla teknoloji yeteneğini geliştirmek için önemli bir fırsat oluşturmaktadır. Ülkemizde, makine imalatı sektöründeki şirketlerin ürettikleri yeni ürünlerin tasarım bilgilerinin elde edilme yöntemlerinin çok büyük oranda, TERSİNE MÜHENDİSLİK ve müşteri tarafından verilmesi şeklinde olduğu bilinmektedir. Bu şekilde hem yeni ürün geliştirme maliyeti hem de imalata geçişe kadar olan süre azaltılmaktadır. Sektör, büyük oranda bir mühendislik sektörü olmasına rağmen yeni ürün tasarımında henüz fazla bir mesafe kat edilmemiş olduğu görülmektedir. Ürün bazında üretim hacminin küçüklüğü, yeni ürün geliştirme giderleri üzerine de bir kısıtlama getirmektedir. Daha geniş pazarlara erişim ve daha büyük üretim hacimlerine ulaşma yeni ürün ve teknoloji yatırımlarının da önünü açabilecektir.

Üretilebilirliği (prodüktivite) artırmak, mühendislerin ve yöneticilerin en büyük hedeflerinden bir tanesidir. Biz gitmesek de, duymasak da, kullanmasak da; orada esnekliği ve tepkiselliği artıran bir EŞ ZAMANLI MÜHENDİSLİK diye bir felsefe vardır. Bu felsefe ile kavramsal tasarımdan gerçek üretime değin geçen süre azaltılır. Eş zamanlı mühendisliğin en büyük silahlarından biri ise TERSİNE MÜHENDİSLİK'tir. Tesine mühendislik silahının mermisi ise HIZLI PROTOTİPLEME cihazlarıdır. Bu felsefeyi kullanmamak, bu silahı taşımamak ve bu silahın mermilerini TEPKİSEL ÜRETİM HEDEFİNE göndermemek, hızın en önemli rekabet unsuru olduğu şu dönemde ciddi rekabet sorunlarına yol açabilir.

Yılar önce satın alınan bir türbinin kanatçığı bir gün kırılabilir. Ambarda hiç yedek kanatçığınız olmayabilir, kalmamış olabilir. Türbini veya makineyi satın almış olduğunuz firma kapanmış olabilir, iflas etmiş olabilir. Bunlar olmayacak şeyler değildir. (Gaziantep Üniversitesi, İngiliz yardımıyla 1994 yılında KEMCO isimli bir Koordinat Ölçme Makinesi (CMM, Coordinate Mesurement Machine) aldı. Ama şimdi KEMCO isimli bir firma ortada yok. Elinizde bir el-kitabı ile baş başa, yapayalnız.) Bu durumda ne yapılacak? Üretimi durduracak mısınız? Yapılacak en kestirme iş, sağlam kanatçıklardan birini sökmek ve bir TERSİNE MÜHENDİSLİK işlemine tabii tutmak olacaktır. Taradınız, sayısallaştırdınız, modeli elde ettiniz ve bir prototipini inşa ettiniz… Geliştirdiniz, uyarladınız, projeksiyonlar uyguladınız… Tekrar… Sonra, elinizle tuttunuz.. Ve her şey tamamsa, bu modeli üretecek NC kodu ürettiniz, ya da modeli üretecek kalıp sistemlerini yeniden tasarladınız, ürettiniz… CNC makineniz, bu kodları aldı ve sizin için kanatçığınızı üretti. Kalıplar size modeli verdi. Pek de zor değil, öyle değil mi? Evet, bugün Avrupa'da böyle yapılıyor, Rolls-Royce böyle yapıyor. Avustralya'da nükleer santrallerin türbin kanatçıkları Sonlu Elemanlar Yöntemi ile birlikte böyle geliştiriliyor, yeniden yapılıyor. Tesine Mühendislik, üretimdeki ve tasarımdaki hata ve eksikliklerin bulunmasında ve düzeltilmesine mühendislere yardımcı olmak için müthiş fırsatlar sunuyor.

Hızlı prototipleme'yi veya tesine mühendisliği "KOPYACILIK" olarak algılamayalım, yalnızca "kopyalama" amacı ile kullanmayalım. Tesine mühendisliğin yeteneklerini doğru ve yerinde kullanarak ürün tasarım zamanlarını kısaltalım, daha çabuk tasarlayalım, daha çabuk üretelim, üretilebilirliği artıralım ve de en önemlisi TEKNOLOJİ GELİŞTİRMEK için bir fırsat kollayalım. Bakınız bir örnek verelim burada… Hani meşhur bir anektod vardır. Almanlar mikroskopta bile görünmeyen bir tel üretmişler ve Japonlara göndermişler. Japonlar almışlar bakmışlar. Önce aynısını yapmışlar. Sonra da, telin tam ortasına bir delik delmişler ve Almanlara geri postalamışlar. Sonuçta, Almanlar rezil olmuş. Hem ellerindeki teknolojiyi kaptırmışlar, hem de doksandan bir gol yiyerek geriye düşmüşler. İşte, Japonların o gün yaptığı ve bugün de yaptığı, uzak doğuluların hepsinin yaptığı TERSİNE MÜHENDİSLİK değil de nedir? Yapılacak iş çok basit. Parçayı ölç ve tara. Veriyi elde et. Veriyi işle. Modeli elde et. Modeli üret. Modelden gerçek üretime geç. Bu kadar basit… TERSİNE MÜHENDİSLİK, teknoloji transferinden teknoloji geliştirmeye geçişte en önemli araç…

Biz ise hep tersine gideriz… Ama bu sefer durum değişik. Murphy, "Eğer her şey yolundaysa, mutlaka bir şeylerde terslik vardır" demiş. Biz de, diyoruz ki; "Eğer mühendisliğin tersine ise, işler yoluna girer ve çabuk gider."

Hâlâ, METAL (TENEKE) KOLA KUTUSU'nu üretemiyoruz. Hâlâ, PASTORİZE SÜT KUTUSU'nu üretemiyoruz… İstediğin kadar KOLA üret, istediğin kadar SÜT üret. Fayda yok. Ambalajlama teknolojimiz yok. Onlarda var... Nanconco'da, TETRA PAK'da… Ve onlar bizim için ambalajlıyorlar… Biz kutuları üretemiyoruz. Üretecek bilgi var. Örneğin, metal teneke kutunun ana işlemi "derin çekme"… Peki o zaman eksik olan ne?...
Uzaklarda insanlar, 20 - 30 senedir TERSİNE MÜHENDİSLİK felsefesini ve teknolojisini sonuna kadar kullanıyorlar. Kullandılar, faydalandılar. Şimdilerde, kullanılan plastik tabanlı sarf malzemeleri çevreye zarar veriyor diye, buzdan model üreten (RAPID FREEZE PROTOTYPING) makineler icat ettiler, Nobel ödülleri aldılar… Bize ise, bunlar ancak bir "FANTAZİ" olarak geliyor. Biz hep tersine gideriz… Ama, bu sefer de DÜZ gitmeye çalışmayalım, TERSİNE gidelim. Tersine giden ve TERSİNE MÜHENDİSLİĞİ kullanarak belli açınımlar yapan Doğu Asya ülkeleri gibi, merdivenleri onar onar çıkalım ve gelişmiş ülkeler ile aramızdaki farkı kapatmaya çalışalım… Çalmadan çırpmadan… Ar-Ge'yi ihmal etmeden, TERSİNE MÜHENDİSLİĞİN nimetlerinden faydalanalım… Matbaa bize 200 sene gecikmeli geldi… Bari, TERSİNE MÜHENDİSLİĞİ, hiç olmazsa HIZLI PROTOTİPLEME teknolojisini hemen getirelim…

[salim ALTIN]

YARARLANILAN KAYNAKLAR

http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/uyum/c1e.pdf
www.amrcc.com/pdtt/reverse.asp
www.arkitera.com/sektoreletkinlikler/egitim/egitimi10014.htm
www.bias.com.tr/ur_steinbichler.asp
www.cadem.com.tr
www.cagcadcam.com/copycad.htm
www.scpdnet.org > Society of Concurrent Engineering
www.ses3000.com
www.tubitak.gov.tr/btpd/btspd/havapol/bol7.html
www.TurkCADCAM.net
www.tusiad.org/turkish/rapor/makina/makina.pdf
www.zcorp.com
A. Fischer, Multi-level models for reverse engineering and rapid prototyping in remote CAD systems, Computer-Aided Design, Volume 32, Issue 1, 1 January 2000, pp. 27-38.
A. Seiler, et.al., Reverse engineering from uni-directional CMM scan data, The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 11, pp.276-284, 1996.
A. Werner, K. Skalski, S. Piszczatowski, W. wiszkowski and Z. Lechniak, Reverse engineering of free-form surfaces, Journal of Materials Processing Technology, Volume 76, Issues 1-3, April 1998, pp. 128-132.
A., Kusiak, Concurrent Engineering: Automation, Tools, And Techniques (USA, Wiley Interscience), 1993.
Alan C. Lin, Shou-Yee Lin and Tse-Hao Fang, Automated sequence arrangement of 3D point data for surface fitting in reverse engineering, Computers in Industry, Volume 35, Issue 2, March 1998, pp. 149-173.
Alkan Soyak, Doğu Asya'da teknolojik yetenek ve sınai derinleşme: GOÜ'ler için sanayi politikası sonuçları, MÜ, İİBF Dergisi (Prof. Dr. Halil Nadaroğlu Özel Sayısı), Cilt.14, Sayı.1, 355-376, 1998.
Alkan Soyak, "Küreselleşme, Teknoloji Politikası ve Türkiye: Sınai Mulkiyet Hakları ve Ar-Ge Destekleri Açısından Bir Değerlendirme", Om yayınlari, 2002. ss. 99-153.
http://mimoza.marmara.edu.tr/~asoyak/sanayi-politika.dogu%20asya(alkan1).pdf
http://mimoza.marmara.edu.tr/~asoyak/teknoloji-politikasi-sinaimulkiyet(alkan).pdf
http://mimoza.marmara.edu.tr/~asoyak/kuresel%20kitap.htm
Bopaya Bidanda and Yasser A. Hosni, Reverse engineering and its relevance to industrial engineering: A critical review, Computers & Industrial Engineering, Volume 26, Issue 2, April 1994, pp. 343-348.
Burak Veli Görür, Anıl Akdoğan, Mehmet Emin Yurci, Optik ölçme yöntemlerinin sac ve plastik parçaların imalatındaki sayısallaştırma tersine mühendislik ve muayene prosesleri yönünden sağladığı yararlar, Mühendis ve Makina, Sayı 527, Aralık 2003.
C. -K. Song and S. -W. Kim, Reverse engineering: Autonomous digitization of free-formed surfaces on a CNC coordinate measuring machine, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 37, Issue 7, July 1997, pp. 1041-1051.
Chien-nan Huang and Saeid Motavalli, Reverse engineering of planar parts using machine vision, Computers & Industrial Engineering, Volume 26, Issue 2, April 1994, pp. 369-379.
Ching-Chih Tai and Ming-Chih Huang, The processing of data points basing on design intent in reverse engineering, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 40, Issue 13, October 2000, pp. 1913-1927.
Daschbach, Abella and McNichols, Reverse engineering: A tool for process planning, Computers & Industrial Engineering, Volume 29, Issues 1-4, September 1995, pp. 637-640.
David W. Eggert, Andrew W. Fitzgibbon and Robert B. Fisher, Simultaneous Registration of Multiple Range Views for Use in Reverse Engineering of CAD Models*1, *2, Computer Vision and Image Understanding, Volume 69, Issue 3, March 1998, pp. 253-272.
Feng CX, Internet-based reverse engineering, International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 21 (2), pp. 138-144, 2003.
Géza Kós, Ralph R. Martin and Tamás Várady, Methods to recover constant radius rolling ball blends in reverse engineering, Computer Aided Geometric Design, Volume 17, Issue 2, February 1999, pp. 127-160.
Gunasekaran A., Agile Manufacturing: The 21st Century Competitive Strategy, Elsevier, UK, 2001.
Gündüz Ulusoy, Türkiye'de makine imalatı sektörünün bir değerlendirmesi, www.turkishtime.org/sector_3/22_tr.asp, 2003.
Hong-Tzong Yau, Reverse engineering of engine intake ports by digitization and surface approximation, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 37, Issue 6, June 1997, pp. 855-871.
J. C. Ferreira and N. F. Alves, Integration of reverse engineering and rapid tooling in foundry technology, Journal of Materials Processing Technology, Volume 142, Issue 2, 25 November 2003, pp. 374-382.
J. -P. Kruth and A. Kerstens, Reverse engineering modelling of free-form surfaces from point clouds subject to boundary conditions, Journal of Materials Processing Technology, Volume 76, Issues 1-3, April 1998, pp. 120-127.
Jun Y, Raja V, Park S, Geometric feature recognition for reverse engineering using neural networks, International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 17 (6), pp. 462-470, 2001.
K. Otto, K. Wood, PRODUCT DESIGN, Techniques in reverse engineering and new product development, Prentice Hall, NJ. USA, 2001.
Kwan H. Lee and H. Woo, Direct integration of reverse engineering and rapid prototyping, Computers & Industrial Engineering, Volume 38, Issue 1, 1 January 2000, pp. 21-38.
Kwan H. Lee and H. Woo, Use of reverse engineering method for rapid product development, Computers & Industrial Engineering, Volume 35, Issues 1-2, October 1998, pp. 21-24.
L. A. Piegl and W. Tiller, Parametrization for surface fitting in reverse engineering, Computer-Aided Design, Volume 33, Issue 8, July 2001, pp. 593-603.
L. Li, N. Schemenauer, X. Peng, Y. Zeng and P. Gu, A reverse engineering system for rapid manufacturing of complex objects, Robotics and Computer-Integrated Manufacturing, Volume 18, Issue 1, February 2002, pp. 53-67.
Lai Xinmin, Lin Zhongqin, Huang tian and Zeng Ziping, A study of a reverse engineering system based on vision sensor for free-form surfaces, Computers & Industrial Engineering, Volume 40, Issue 3, July 2001, pp. 215-227.
Liang-Chia Chen and Grier C. I. Lin, A vision-aided reverse engineering approach to reconstructing free-form surfaces, Robotics and Computer-Integrated Manufacturing, Volume 13, Issue 4, March 1997, pp. 323-336.
Liang-Chia Chen and Grier CI Lin, An integrated reverse engineering approach to reconstructing free-form surfaces, Computer Integrated Manufacturing Systems, Volume 10, Issue 1, February 1997, pp. 49-60.
Liang-Chia Chen and Grier CI Lin, Reverse engineering in the design of turbine blades - a case study in applying the MAMDP, Robotics and Computer-Integrated Manufacturing, Volume 16, 2000, pp. 161-167.
M. Mavromihales, J. Mason and W. Weston, A case of reverse engineering for the manufacture of wide chord fan blades (WCFB) used in Rolls Royce aero engines, Journal of Materials Processing Technology, Volume 134, Issue 3, 20 March 2003, pp. 279-286.
Marco Viceconti, Cinzia Zannoni and Luisa Pierotti, TRI2SOLID: an application of reverse engineering methods to the creation of CAD models of bone segments, Computer Methods and Programs in Biomedicine, Volume 56, Issue 3, 1 June 1998, pp. 211-220.
Mikhail Chernov, Empirical reverse engineering of the pricing kernel, Journal of Econometrics, Volume 116, Issues 1-2, September-October 2003, pp. 329-364.

MJ Milroy, C Bradley, GW Vickers and DJ Weir, G1 continuity of B-spline surface patches in reverse engineering, Computer-Aided Design, Volume 27, Issue 6, June 1995, pp. 471-478.
Nevins, J.L., Whitney, D.E. & Defazio, T.L., Concurrent Design of Products And Processes: A Strategy For The Next Generation In Manufacturing (New York, McGraw-Hill), 1989.
Nirant V. Puntambekar, Andrei G. Jablokow and H. Joseph Sommer, III, Unified review of 3D model generation for reverse engineering, Computer Integrated Manufacturing Systems, Volume 7, Issue 4, November 1994, pp. 259-268.
Nnaji, B.O., Kang, T., Yeh, S., Chen, J., Feature Reasoning For Sheet Metal Components, International Journal Of Production Research, 29-9, pp. 1867-1896, 1991.
Nnaji, B.O., Liu, H., A Product Assembly Modeller, Proceedings Of The 1st International Conference On Automation Technology, Taipei, Taiwan, 4-6 July, pp. 455-464, 1990.
Nnaji, B.O., Liu, H., Feature Reasoning For Automatic Robotic Assembly And Machining In Polyhedral Representation, International Journal of Production Research, 28-3, pp. 517-540, 1990.
P Gu and X Yan, Neural network approach to the reconstruction of freeform surfaces for reverse engineering, Computer-Aided Design, Volume 27, Issue 1, January 1995, pp. 59-64.
Pál Benk, Géza Kós, Tamás Várady, László Andor and Ralph Martin, Constrained fitting in reverse engineering, Computer Aided Geometric Design, Volume 19, Issue 3, March 2002, pp. 173-205.
Pál Benk, Ralph R. Martin and Tamás Várady, Algorithms for reverse engineering boundary representation models, Computer-Aided Design, Volume 33, Issue 11, 14 September 2001, pp. 839-851.
Pasquale Corbo, Michele Germani and Ferruccio Mandorli, Aesthetic and functional analysis for product model validation in reverse engineering applications, Computer-Aided Design, Volume 36, Issue 1, January 2004, pp. 65-74.
Pennell, J.P., Winner, R.I., Concurrent Engineering: Practices And Prospects, Proceedings Of The IEEE Global Telecommunications Conference And Exhibition, Piscataway, NJ, USA, 1, pp. 647-655, 1989.
Pramod N Chivate and Andrei G Jablokow, Review of surface representations and fitting for reverse engineering, Computer Integrated Manufacturing Systems, Volume 8, Issue 3, August 1995, pp. 193-204.
Pramod N. Chivate, Nirant V. Puntambekar and Andrei G. Jablokow, Extending surfaces for reverse engineering solid model generation, Computers in Industry, Volume 38, Issue 3, April 1999, pp. 285-294.
QingJin Peng and Martin Loftus, A new approach to reverse engineering based on vision information, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 38, Issue 8, August 1998, pp. 881-899.
Qingjin Peng and Martin Loftus, Using image processing based on neural networks in reverse engineering, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 41, Issue 5, April 2001, pp. 625-640.
R. S. Lee, J. P. Tsai, Y. C. Kao, Grier C. I. Lin and K. C. Fan, STEP-based product modeling system for remote collaborative reverse engineering, Robotics and Computer-Integrated Manufacturing, Volume 19, Issue 6, December 2003, pp. 543-553.
Robert B. Fisher, Applying knowledge to reverse engineering problems, Computer-Aided Design, In Press, Corrected Proof, Available online 29 August 2003.
Robert J. Abella, James M. Daschbach and Roger J. McNichols, Reverse engineering industrial applications, Computers & Industrial Engineering, Volume 26, Issue 2, April 1994, pp. 381-385.
S. Kapucu, A. Baykasoglu, T. Dereli, TKY Uygulamaları İçin TRIZ ile Yaratıcı Çözümler, OTOMASYON Dergisi, (1. Kısım) pp. 94-98, Ağustos 2001.
S. Kapucu, A. Baykasoglu, T. Dereli, TKY Uygulamaları İçin TRIZ ile Yaratıcı Çözümler, OTOMASYON Dergisi, (2. Kısım) pp. 140-144, Eylül 2001.
S. Kapucu, A. Baykasoglu, T. Dereli, Toplam Kalite Yönetimini Uygulamalarında Kullanmak İçin Yenilikçi Yaratıcı Problem Çözme Yaklaşımı:TRIZ, Mühendis ve Makina, 8(499), 40-47, 2001.
S. P. Simon Shum, Rapid reverse engineering using computer vision, 13th ISPE/IEE International Conference on CAD/CAM, Robotics & Factories of Future, Columbia, pp.99-102, 1997.
Saeid Motavalli and Bopaya Bidanda, Modular software development for digitizing systems data analysis in reverse engineering applications: case of concentric rotational parts, Computers & Industrial Engineering, Volume 26, Issue 2, April 1994, pp. 395-410.
Saeid Motavalli, Review of reverse engineering approaches, Computers & Industrial Engineering, Volume 35, Issues 1-2, October 1998, pp. 25-28.
Sanchez, L.M ve Nagi, R. "A Review of Agile Manufacturing Systems", International Journal of Production Research, 39, 16, pp. 3561-3600, 2001.
Seokbae Son, Hyunpung Park and Kwan H. Lee, Automated laser scanning system for reverse engineering and inspection, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 42, Issue 8, June 2002, pp. 889-897.
Seung-Woo Kim, Yi-Bae Choi and Jung-Taek Oh, Reverse engineering: high speed digitization of free-form surfaces by phase-shifting grating projection moiré topography, International Journal of Machine Tools and Manufacture, Volume 39, Issue 3, March 1999, pp. 389-401.
Shih-Wen Hsiao and Jiun-Chau Chuang, A reverse engineering based approach for product form design, Design Studies, Volume 24, Issue 2, March 2003, pp. 155-171.
Shuh-Ren Liang and Alan C. Lin, Probe-radius compensation for 3D data points in reverse engineering, Computers in Industry, Volume 48, Issue 3, August 2002, pp. 241-251.
Sohlenius, G., Concurrent Engineering, Annals Of The CIRP, 41-2, pp. 645-655 ,1992.
T. Dereli, A. Baykasoglu, Retrofitting, yeniden donatım, makine yenileme, güncelleme, revizyonu veya modernizasyonu üzerine bir görüş, MakinaTek, MACHINERY, Temmuz 2003, Sayı:69, Sayfa: 66-70, 2003.
Tamás Várady, Ralph R Martin and Jordan Cox, Reverse engineering of geometric models--an introduction, Computer-Aided Design, Volume 29, Issue 4, April 1997, pp. 255-268.
Tamer Saraçyakupoğlu, İmalat teknolojilerinde tersine mühendislik çalışmaları, Milli Savunma Bakanlığı Bültenler, Yıl 7, Sayı 20
Tarek M. Sobh, J. Owen, C. Jaynes, M. Dekhil and T. C. Henderson, Industrial Inspection and Reverse Engineering, Computer Vision and Image Understanding, Volume 61, Issue 3, May 1995, pp. 468-474.
Tarek Sobh, Jonathan Owen and Mohamed Dekhil, A dynamic recursive approach for autonomous inspection and reverse engineering, Robotics and Autonomous Systems, Volume 13, Issue 3, October 1994, pp. 153-171.
Thompson WB, Owen JC, St Germain HJD, Stark SR, Henderson TC, Feature-based reverse engineering of mechanical parts, IEEE Transactions on Robotics and Automation , 15 (1), pp. 57-66, 1999.
V. H. Chan, C. Bradley and G. W. Vickers, A multi-sensor approach to automating co-ordinate measuring machine-based reverse engineering, Computers in Industry, Volume 44, Issue 2, March 2001, pp. 105-115.
W.L. Kwok, P. J. Eagle, Reverse engineering: Extracting CAD data from existing parts, Mechanical Engineering Magazine, pp. 52-55, 1991.
Wen-Der Ueng and Jiing-Yih Lai, A sweep-surface fitting algorithm for reverse engineering, Computers in Industry, Volume 35, Issue 3, 1 April 1998, pp. 261-273.
Xing Yuan, Xing Zhenrong and Wang Haibin, Research on integrated reverse engineering technology for forming sheet metal with a freeform surface, Journal of Materials Processing Technology, Volume 112, Issues 2-3, 25 May 2001, pp. 153-156.
Y. H. Chen and C. T. Ng, Integrated reverse engineering and rapid prototyping, Computers & Industrial Engineering, Volume 33, Issues 3-4, December 1997, pp. 481-484.
Y. Y. Cai, A. Y. C. Nee and H. T. Loh, Geometric Feature Detection for Reverse Engineering Using Range Imaging, Journal of Visual Communication and Image Representation, Volume 7, Issue 3, September 1996, pp. 205-216.
Yasser Hosni and Labiche Ferreira, Laser based system for reverse engineering, Computers & Industrial Engineering, Volume 26, Issue 2, April 1994, pp. 387-394.
Yu Zhang, Research into the engineering application of reverse engineering technology, Journal of Materials Processing Technology, Volume 139, Issues 1-3, 20 August 2003, pp. 472-475.
Z. Q. Cheng, J. G. Thacker, W. D. Pilkey, W. T. Hollowell, S. W. Reagan and E. M. Sieveka, Experiences in reverse-engineering of a finite element automobile crash model, Finite Elements in Analysis and Design, Volume 37, Issue 11, October 2001, pp. 843-860.
Z. Q. Xu, S. H. Ye and G. Z. Fan, Color 3D reverse engineering, Journal of Materials Processing Technology, Volume 129, Issues 1-3, 11 October 2002, pp. 495-499.




--------------------------------------------------------------------------------

* Bu rapor, aşağıdaki çalışmalardan derlenmiştir:

Doç. Dr. Türkay Dereli, Doç. Dr. Adil Baykasoğlu, Tersine mühendislik, MakinaTek Dergisi Mart 2004, Sayı 77, Sayfa 114 - 122
Türkay Dereli'nin WIN 2004 ve WIN 2005 (19-03-2005) fuarları kapsamında verdiği eğitim ve konferanslarda kullandığı sunum (MS Powepoint formatındaki bu sunumları yazardan isteyebilirsiniz dereli@gantep.edu.tr)